एकला चालो रे !!!

 

आमच्या प्रवासी आणि पर्यटन वर्तुळात  अशी चर्चा सुरू आहे आणि एका दृष्टीने ते अगदी बरोबर आहे… .. कोविड खरच संपणार का ? हा विषाणू  आपल्यासोबत अजून किती काळ घालवणार?? अगदीच तातडीची परिस्थिती निर्माण झाल्यास आपले अतिथि प्रवास कसे करतील?  आमच्या पाहुण्यांसाठी आमचे मार्गदर्शन पुरेसे आहे का?  त्यांनी प्रवास करताना स्वताचे संरक्षण कसे करावे? असे अनेक प्रश्न आहेत … ..परंतु 'अस्सल' लस येईपर्यंत ही चर्चा अशीच सुरू राहणार !!! 

आमची अशी चर्चा सुरू असताना काही उच्चभ्रू कुटुंब, थर्मल गन, फेस मास्क आणि ऑक्सी मीटरने सुसज्ज होऊन जवळच्या पर्यटनस्थळांवर प्रवास करून आली सुद्धा. अगदी कोणावर अवलंबून न राहता…… हे एक उत्साहवर्धक चिन्ह आहे !!! ज्यांना प्रवास करण्याची इच्छा आहे ते जातीलच… इच्छेला आळा घालणार नाही ..... आपल्यामुळे पर्यटन क्षेत्रात इतर स्थांनिकांना त्रास / संसर्ग होणार नाही याची काळजी घेणं महत्वाच…… आणि त्यांच्यामुळे स्वताला संसर्ग होऊ नये ही सुद्धा काळजी घेण अति-महत्वाचं….   हाच एक नवीन बदल लक्षात येण्याजोगा आहे….  खबरदारी घेणं म्हणजे आजचा नवीन ‘नॉर्मल ‘ !!!

मला निसर्गाच्या सानिध्यात राहणं नेहेमीच आवडतं. ही तळमळ लॉक डाउनच्या काळात चांगलीच वाढली.  कधी कधी इच्छा व्हायची कुठल्यातरी बागेत फिरून याव. मी तस गेलो सुद्धा. असे प्रयत्न सुरू असताना मला माझ्या सायकल वर फेर-फटका मारणं जास्ती सोईच वाटलं. आता मला जेव्हाही वाटत तेव्हा मी तीन किंवा चार किमीच्या छोट्या फेरीसाठी जातो. मला यात फार आनंद मिळतो.

काही दिवसांपूर्वी   मला पर्यायी पर्यटनावर बोलायची संधि मिळाली. कार्यक्रमाच प्रारूप आपल्या मोबाइल वरूनच होत व तिची प्रसिद्धी गूगलमीटच्या माध्यमातून झाली. त्यासाठी मी ‘सोनेगाव’ ही राजे भोसल्यांची सध्याची दुर्लक्षित असलेली जागा निवडली. नागपूरचा वारसा असलेल्या अनेक जागा  एक पर्यायी पर्यटन म्हणून समोर आणायच्या असल्यास तुम्ही सायकल वरून त्याला पाहू शकता असा एक मुद्दा मी उपस्थित केला. त्या जागे पर्यन्त मी माझ्या सायकल वरच गेलो.

आपली सायकल अश्या संथ-पर्यटनासाठी फारच कामाची राहणार. सायकल वरून पर्यटन हा शहरातील छुपे रत्न शोधण्याचा एक प्रभावी मार्ग असू शकतो. पुढे अशीच माणसे शहरातील वारसा स्थळांना भेट देण्यासाठी समूह तयार करू शकतात. मला कधी कधी असेहि वाटत की कुठलीतरी गोष्ट शोधताना, त्याबद्दल माहिती घेताना तुम्ही स्वताला ओळखू लागता.  

महाविद्यालयीन दिवस आणि नंतर व्यावसायिक कारकीर्दीत मी नेहमी मित्रांच्या गटाचा एक भाग होता. आम्ही पार्टी करायचो, चित्रपटांना जायचो, बाजारात फिरायचो, सहलीला जायचो, बर्‍याच वेळा आमच्या बाईकवरून फेरफटका मारायचो.… थोडक्यात मला हे नेहेमीच आवडायच.

पण असे काही प्रसंग होते जेव्हा मी ‘स्वतसाठी वेळ देण’ याला प्राधान्य दिले. मी बाइक चालविण्यासाठी एकटा जात असे. सोनेगाव तलावापाशी बसून पक्षी निरीक्षण हा माझा आवडता टाईमपास होता. घरी कादंबरी वाचण हा सुद्धा एक छंद. दोन हिंदी चित्रपट मी एकट्याने पाहिले होते - 'कच्चे धागे' आणि 'राम-लखन'.  मी अस केल पण मला माझ्या मित्रांच्या रोषाला समोर जाव लागलं.  नंतर नोकरीत असतांना असे काही प्रसंग होते जेव्हा वर्धा किंवा अमरावती येथे  मला माझ्या दुचाकीवरून जावं लागल. पावसाळ्यादरम्यान मी रामटेकला माझ्या दुचाकीवर किती तरी वेळा गेलो.

या व्यावसायिक कारणास्तव मला एकट्या प्रवासाचा आनंद कसं घ्यावा या महत्वाच्या बाबीकडे आणले. मला वाटत  की हीच गोष्ट मला हळू हळू तयार करत होती. सुरवातीला अश्या कित्येक प्रवासात मी नवीन लोकांशी संवाद साधायचो, त्यांच्याशी बोलायचो, त्यांच निरीक्षण करायचो….. हळू हळू  आपल्याला हे आवडत आहे अस मला कळून चुकलं….. आपण स्वताला शोधण्याचा प्रकार इथेच सुरू झाला.

पुढे मी एका नामांकित बहुराष्ट्रीय पर्यटन कंपनीत सामील झालो होतो ज्यासाठी मला भिलाई येथे व नंतर चंद्रपूर येथे राहाव लागल. या ठिकाणांचा प्रवास रेल्वेने किंवा बसने केला जायचा. नागपूर ते भिलाई दरम्यानच्या रेल्वे प्रवासात मी सेकंड क्लास स्लीपरमध्ये जाणे पसंत केले कारण मला यात लोकांचे निरीक्षण करायला आवडायच. नंतर जेव्हा मी चंद्रपूरला गेलो तेव्हा राज्य परिवहन बसेसने ग्रामीण भागातील लोकांचे बारकाईने निरीक्षण केले. माझ्या

चार वर्षांच्या कार्यकाळात विशेषत: काही वाहक मला बसच्या शेवटच्या कोपर्‍यात बसायच्या सवयीमुळे ओळखायला लागले होते.

मी येथे एक घटना सामायिक करू इच्छित आहे. अशाच एका चंद्रपूर ते नागपूरच्या परतीच्या प्रवासादरम्यान  रात्री आमची बस बंद पडली. ड्रायव्हर खाली उतरला आणि कारण शोधण्यात व्यस्त होता. कंडक्टरने प्रवाशांना दुसर्‍या बसमध्ये चढण्यास मदत केली. मी दुसर्‍या बसमध्ये चढलो नाही उलट मी त्यांच्या सोबतच थांबलो.   ड्रायव्हरला टॉर्च ठेवता येत नव्हता म्हणून मी त्याला माझ्या सेल टॉर्च नि मदत केली. एका तासात समस्येचे निराकरण झाले. आता आम्ही तिघेच बसमध्ये होतो. जेव्हा ‘जाम’ येथे बसने नियोजित थांबा घेतला तिथे  कंडक्टरने मला चहा दिला जो मी  आनंदाने स्वीकारला.  

चंद्रपूर येथे राहताना  मी ज्या हिंदी चित्रपटांचा आनंद घेतला ते होते ‘पीकू’, ‘तनु वेड्स मनु रिटर्न्स’, ‘दम लगा के हईशा’ आणि ‘पीके’. त्यात ‘तनु वेड्स मानू रिटर्न्स ‘ चित्रपट पाहतांना सर्वात मजा आली. 

एकदा मला रविवारी चंद्रपूर येथे संध्याकाळच्या कार्यक्रमासाठी जायचं होतं. मी सकाळच्या वेळेचा उपयोग  खिस्याला परवडणारी तडोबाची छोटी बस सफारी बुक केली. ही बस मूल रोड, चंद्रपूर कार्यालय येथील स्थानिक वन कार्यालयातून सकाळी निघायची  आणि दुपारी १२ वाजेपर्यंत परत यायची. पुन्हा मी शेवटच्या कोपर्‍यातील जागेत  बसलो होतो. माझे सहकारी प्रवासी  मुले असलेली कुटुंबे होती आणि त्यांच्यापैकी बरेच जण त्यांच्या पहिल्या जंगल सफारीसाठी आले होते.  बरेच लोक बसमध्ये जोरात बोलत होते. ड्रायव्हरला दोन किंवा तीनदा सर्वांना जोरात बोलू नका अशी विनंती करावी लागली. नंतर

 मोहोरली गेट येथे मार्गदर्शक आमच्यात सामील झाला.   एकदा आम्ही गेटमधून आत प्रवेश केला तेव्हा खरी मजा सुरु झाली. आजूबाजूस दिसणारे हरिण पाहून बसमधील मुले हैराण झाली. तास पहिलं तर बस जंगलातील सफारीवर जाण्याचा एक आदर्श प्रकार नाही परंतु कमी किंमतीत आपल्याला हे मिळते म्हणून मला कोणतीही तक्रार नव्हती..

सफारीदरम्यान एका वृद्ध व्यक्तीने ड्रायव्हर आणि मार्गदर्शकास विनंती केली की तो लघवी करू शकेल का?. मला दिसले की ड्रायव्हर चिडलेला होता परंतु त्याच्या चेर्‍यावर त्यांनी नाही दाखवलं. आपल्याला सफारी दरम्यान ब्रेक मिळेल अशी विनंती त्यांनी केली. ती व्यक्ती भंडायला लागली. मला त्या व्यक्तीला समजावाव लागल की  हे एक जंगल आहे आणि तेथे काही नियम पाळावे लागतात. आपल्या लोकांना जंगलांबद्दल संवेदनशीलता  नाही याचे हे एक चांगले उदाहरण.

बसमधले काही पाहुणे वाघ पाहण्याची अपेक्षा करत असल्याने निराश झाले. मी  फक्त जंगलाचा आनंद घेण्यासाठी स्वत: ला तयार केले होते म्हणून मी  सर्वात आनंदी व्यक्ती  होतो. ताडोबामधला हा प्रवास मला बराच काही शिकवून गेला खासकरून चिडलेल्या लोकांना कस शांतपणे समजावायच. 

मी येथे सफारीवर आधीपण आलो होतो आणि माझ्या पाहुण्यांना 'ढोल' म्हणजेच रानटी कुत्र्यांचा समूह  पाहण्याच भाग्य लाभल होत. त्या  सफारीमध्ये आमचा निसर्ग मित्र होता आणि त्याने सफारी आनंददायक बनविली. त्याच्या सोबतीत जंगल एकदम जिवंत असल्याचे मला जाणवले. तो झाडे समजावून सांगू शकत होता, तो झुडपं आणि रान फुलांबद्दल सांगत होता,  शाकाहारी आणि मांसाहारी प्राण्यांबद्दल माहिती देत होता. वाघाशिवाय जंगलामध्ये  आणखी बरेच काही आहे अस त्यांनी ही जाणीव करून दिली. त्याला पक्ष्यांबद्दल देखील चांगली माहिती होती ज्यामुळे सफारी आणखी चांगली झाली.

असे बरेच लोक आहेत जे जंगलातील सफारीसाठी जातात पण त्यांना काहीच सापडले नाही अशी तक्रार देऊन परत येतात. असे पर्यटक सफारीत जिप्सीवर असलेल्या मार्गदर्शकांना वाघ न दाखविल्याबद्दल दोष देतात. वास्तविक मार्गदर्शक म्हणजे स्थानिक लोक जंगलांच्या बाहेरील गावांमध्ये  राहतात. मी पाहिले आहे की वन विभाग या मार्गदर्शकांना प्रशिक्षण देण्याचा व अद्ययावत करण्याचा प्रयत्न करीत असते. फक्त व्याघ्र दर्शन केंद्रित पर्यटक जिप्सींमध्ये जेव्हां चढतात तेव्हा मार्गदर्शकांची चांगलीच गोची होते. ते जंगल दाखवण्याचा  प्रयत्न करतात परंतु असहाय असतात.

 आणखी एक ‘एकट्या प्रवासच अनुभव'. मी केरळ एक्सप्रेसने नागपूर ते एर्नाकुलम गेलो.  हा प्रवास चांगलाच एकोणतीस तासांचा. केरळ ट्रॅव्हल मार्टची माझी पहिली भेट होती. पुन्हा मी द्वितीय श्रेणीच्या स्लीपरवर होतो. तेलंगणा राज्यात प्रवेश करताच भाषा बदलते, सृष्टी-सौन्दर्य बदलत.  दक्षिणेकडे जाणार्‍या गाड्यांमध्ये सामान्यतः सहकारी प्रवासी असतात जे क्वचितच हिंदी बोलतात. जर त्यांना इंग्रजी समजत नसेल तर मग खरी मजा सुरू होते. रात्री जेव्हा ट्रेन तिरुपतीला पोहोचली तेव्हा यात्रेकरूंचा एक जत्था चढला आणि आजूबाजूला बरीच गडबड झाली. पण कोणतीही तक्रार नाही, मी अशा प्रकारच्या समस्यांसाठी तयार होतो. पहाटे ते  कोयंबटूर येथे उतरले..

सकाळी ट्रेनने केरळ राज्यात प्रवेश केल्यावर पुन्हा सृष्टी सौन्दर्य बदलल. मी पाहिले की केरळमधील लोक इंग्रजी आणि हिंदी मध्ये संवाद साधण्यास तयार असतात. एकदा आपण पर्यटनभिमुख असाल आणि आपण संपूर्ण भारतातील पर्यटकांचे स्वागत करण्यास तयार असाल तर हिन्दी भाषेत संभाषण आपल्याला वजन देत. संपूर्ण केटीएम दरम्यान मी तिथल्या लोकांना त्यांच्या उत्तर भारतीय मित्रां सोबत हिंदीमध्ये संवाद साधतांना पहिलं. मी ज्या हॉटेलमध्ये थांबलो होतो तिथेही संपूर्ण भारतातून माझ्याच सारखे व्यावसायिक  थांबले होते. आम्ही सर्व एकाच बसने गेलो, विविध सादरीकरणे पाहिली, स्टॉल्सना भेट दिली, पाण्याच्या बोटीच्या प्रवासाचा आनंद घेतला, नवीन संपर्क स्थापित केले आणि तिथल्या  पाहुणचाराचा आनंद घेतला.

मी एकटा असलो तरी वायनाडच्या सहलीसाठी जेव्हा आमचे गट तयार झाले होते, तोपर्यंत आम्ही सर्वच   एकाच कुटुंबाचे सदस्य झालो होतो. आजही  आम्ही दौर्‍याच्या वेळी तयार केलेल्या व्हॉट्स अॅप ग्रुपच्या माध्यमातून संपर्कात आहोत. जाताना मी एकटा होतो पण  दौरा संपता संपता सर्वच माझे मित्र झाले. या प्रवासाच्या  बर्‍याच आठवणी आहेत आणि सोबतच आता माझ्याकडे वायनाड मधल्या अप्रतिम सृष्टी सौन्दर्य बद्दल सांगण्यासारख्या बर्‍याच कथा आहेत.

दुसरा अनुभव  हा टूर मॅनेजर म्हणून माझा पहिला आंतरराष्ट्रीय प्रवास होता. मी एअर इंडियामधून  निघालेल्या गटामध्ये सामील होणार असे असतांना ऐन वेळी  मला  श्रीलंकन ​​एअरलाइन्सच्या कोलंबोमार्गे सिंगापूरला जाव लागलं . दोन्ही फ्लाइट्स अर्ध्या तासाच्या अंतरावर सकाळी आल्या. माझा हा पहिलाच  आंतरराष्ट्रीय प्रवास. कोलंबो येथे एक छोटासा ब्रेक होता  आणि त्यानंतर मला दुसर्‍या विमानातून  सिंगापूरला जाव लागलं. एकदा ते सिंगापूरला उतरल्यावर टर्मिनल वेगळे होते आणि एअर इंडियावरील पाहुणे दुसर्‍या टर्मिनलवर होते.

खासच अनुभव होता….. चांगी विमानतळावर माहिती चिन्हे असल्यामुळे मला खूप अल्प काळात दुसर्‍या  टर्मिनलवर पोहोचता आल आणि  पाहुण्यांना भेटता आलं. हैदराबादहून एअर इंडियावर आणखी एक कुटुंब येत होते आणि ते पुन्हा वेगळ्या टर्मिनलवर होते. एकदा स्थानिक मार्गदर्शकासह पाहुण्यांना सोपवून मी थांबलो. इंटर टर्मिनल ट्रेनमध्ये चढून तिथे पोचलो. मी इथे वेळेचा सदुपयोग केला आणि चांगी विमानतळ पाहील. अतिशय सुंदर असे हे विमानतळ आहे.  विमानतळाच्या आत असलेला धबधबा पाहिला. सेल्फी घेण्यासाठी इथे खुपश्य जागा आहेत.  

नंतर ते कुटुंब आले आणि मी सिंगापूर फ्लायर येथे गटामध्ये सामील होण्यासाठी दुसर्‍या वाहनाने त्यांच्या सोबत गेलो. या नंतर मला लगेच  दूसरा गट पहायचा होता.  म्हणून ही सहल संस्मरणीय ठरली. नंतर, माझे कार्य पूर्ण झाल्यावर, परतीचा प्रवास पुन्हा कोलंबोमार्गे मुंबईकडचा झाला....एकट्याचा !!  

या सहलींमध्ये माझ्यासाठी बरीच सकारात्मक अनुभव होते. माझ्यासाठी निश्चितपणे अधिक आत्मविश्वास वाढवणारे ठरले. अश्या प्रवासाचे अनुभव आपल्याला काही अनाकलनिय स्थितीवर नियंत्रण  ठेवण्याचे सामर्थ्य देते.

साथीच्या रोगादरम्यान किंवा नंतर, असा एकट्याचा प्रवास नक्कीच बदलणार. इथे एखाद्याला सामाजिक अंतर, मास्क आणि सॅनिटायझर्स वापरण्याविषयी अधिक सावधगिरी बाळगण्याची आवश्यकता आहे. तसेच योग्य स्वच्छता आणि स्वच्छतेचे नियम काटेकोरपणे पाळले जातात त्या हॉटेलची तपासणी करणे आवश्यक राहील.  पर्यटन स्थळ, भोजन आणि स्थानिक प्रवास, लोकल ट्रेन किंवा बसमध्ये चढताना अश्या प्रवाश्यांनी सावधगिरी बाळगणे आवश्यक राहील .

थोडक्यात ‘एकला चालो रे ‘ करताना स्वताला शोधणं हे तितकच सार्थक राहील अशी अपेक्षा.

.

 

अमित नासेरी

9422145190